
Μια είδηση σήμερα μου τράβηξε την προσοχή. Η εξής: «Αντιπροσωπεία των Ελλήνων Πομάκων μεταβαίνει στη Βουλγαρία, όπου θα συμμετάσχει σε συνάντηση-συνέδριο των Πομάκων. Συμμετέχουν Πομάκοι από τις Βρυξέλλες, την Τουρκία, την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία…». Σκέφτηκα, λες επιτέλους οι Πομάκοι της Θράκης να διεκδικήσουν τη δική τους πολιτιστική ταυτότητα, μακριά από κάθε προσπάθεια σφετερισμού της εθνικότητας τους; Ας ελπίσουμε.
Οι Πομάκοι, κατοικούν κυρίως στη Θράκη, στον ορεινό όγκο της Ροδόπης, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η οροσειρά Ροδόπη βρίσκεται στο μεγαλύτερο μέρος της μέσα στη Βουλγαρία και οι περισσότεροι Πομάκοι ζουν εκεί, ενώ η πλειοψηφία τους στην Ελλάδα βρίσκεται στο νομό Ξάνθης. Ο πληθυσμός των Πομάκων υπολογίζεται γύρω στις 350.000. Από αυτούς όμως μόνο οι 36.000 (απογραφή 1991) κατοικούν στην Ελλάδα (23.000 στο νομό Ξάνθης, 11.000 στο νομό Ροδόπης, 2.000 στο νομό Έβρου). Οι υπόλοιποι βρίσκονται κυρίως στη Βουλγαρία.
Μέχρι το 17ο αιώνα οι Πομάκοι ήταν κυρίως Χριστιανοί. Περί το τέλος του αιώνα αυτού, επειδή ζήλεψαν τη ζωή όσων από τους ομοφύλους τους είχαν αλλαξοπιστήσει (αυξημένα δικαιώματα, κρατική υποστήριξη, απαλλαγή από φόρους κλπ), αποφάσισαν όλοι μαζί ν' ασπαστούν τον Ισλαμισμό. Οι πρόκριτοι και κοινοτάρχες μαζί και με τους παπάδες τους, ως αντιπρόσωποι όλων των Πομάκων, κατέβηκαν από τη Ροδόπη στη Φιλιππούπολη και παρουσιάστηκαν στις πολιτικές και θρησκευτικές αρχές των Οθωμανών, στο δικαστήριο (κονάχ) και δήλωσαν την απόφαση τους να προσχωρήσουν στον Μουσουλμανισμό. Ο διοικητής φοβήθηκε το σκάνδαλο και τους παρέπεμψε στον τότε μητροπολίτη Φιλιππουπόλεως Γαβριήλ (1636-1672). Μάταια ο μητροπολίτης προσπάθησε κατηχώντας τους να τους μεταπείσει. Η περιτομή όλων των αντιπροσώπων έγινε πανηγυρικά στο παλιό τζαμί και κατόπιν, αφού γύρισαν στις πατρίδες τους, εξισλαμίστηκαν και οι άλλοι ομόφυλοι τους. Τότε κατεδαφίστηκαν πάνω στη Ροδόπη 218 εκκλησίες και 336 παρεκκλήσια. Αυτό είναι το χρονικό της αλλαξοπιστίας των Πομάκων. Αν και όμως αλλαξοπίστησαν οι Πομάκοι, δεν άλλαξαν αυτόματα και τις χριστιανικές τους συνήθειες, τα χριστιανικά ήθη και έθιμα τους, τις θρησκευτικές γιορτές τους. Μέχρι και σήμερα ακόμη διατηρούνται πολλές χριστιανικές συνήθειες, που σιγά-σιγά όμως όλο και ξεχνιούνται και αλλάζουν και χάνονται. Π.χ. σε πολλά χωριά της Ροδόπης οι Πομάκοι "σταυρώνουν" το ψωμί μόλις το πλάσουν, "σταυρώνουν" τα μωρά οι γυναίκες όταν αλλάζουν τα σπάργανα τους, ανάβουν καντήλια, ορισμένες γυναίκες χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως "η Παναγιά μαζί σου" κ.λ.π. κ.λ.π.
Οι Πομάκοι έχουν μητρική την πομακική γλώσσα, η οποία σε ποσοστό 50% έως 70% (ανάλογα με τις διάφορες γλωσσικές εκτιμήσεις) είναι σλαβογενής. Έχει όμως τόσο τούρκικα στοιχεία, όσο και ελληνικά (κυρίως αρχαία ελληνικά). Επικοινωνούν, συνεννοούνται, τραγουδούν κι εκφράζουν τα συναισθήματα τους μ' αυτή τη γλώσσα, όμως έως πρόσφατα δεν την έγραφαν, διότι δεν είχε δημιουργηθεί ακόμη γραπτός λόγος της πομακικής γλώσσας και φυσικά δεν υπήρχαν σ' αυτή και γι' αυτή βιβλία γραμματικής, συντακτικού, λεξικά, λογοτεχνία. Το 1996 εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Αίγειρος» της Θεσσαλονίκης, το τρίτομο έργο για την πομακική γλώσσα που εκπονήθηκε υπό την εποπτεία και την ενεργό συμμετοχή του δασκάλου Πέτρου Θεοχαρίδη.
Οι Βούλγαροι, στηριζόμενοι βασικά στο γλωσσικό τους ιδίωμα, τους διεκδικούν ως Βούλγαρους, ενώ οι Τούρκοι, στηριζόμενοι στο γεγονός ότι είναι μουσουλμάνοι, τους θεωρούν Τούρκους. Κατά τους Ρουμάνους, οι Πομάκοι είναι απομεινάρι αρχαίου θρακικού φύλου το οποίο διαδοχικά εκρωμαΐστηκε, εκσλαβίστηκε και εξισλαμίστηκε. Η επικρατέστερη άποψη μεταξύ των Ελλήνων ιστορικών είναι ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι του Παιονικού φύλου των Αγριάνων. Αυτή την άποψη, ότι δηλαδή οι Πομάκοι κατάγονται από την αρχαία ελληνική φυλή, παρουσίασαν και το 1946 στον ΟΗΕ και στους Αμερικανούς οι ίδιοι οι Πομάκοι (Ελλάδας και Βουλγαρίας) και ζήτησαν ως Έλληνες να ενταχθούν στην Ελλάδα. Με την πάροδο όμως των χρόνων και τη συνεχή και επίμονη πλύση εγκεφάλου που τους γίνεται άλλοτε από την Βουλγαρία και άλλοτε από την Τουρκία, συνοδευόμενη και από μια μακρόχρονη αδιαφορία της Ελλάδας, οι άνθρωποι αυτοί έχουν, κατά μεγάλο μέρος, χάσει τις εθνικές τους ρίζες και πλέουν σ’ ένα πέλαγος χωρίς πυξίδα εθνικού προσανατολισμού.
Η πολιτική της Ελλάδας σε ό,τι αφορά τους Πομάκους άλλαζε ανάλογα με τη πολιτική συγκυρία. Δεν είμαστε μακριά από το 1996, όταν για πρώτη φορά καταργήθηκε η περιβόητη «μπάρα». Τι ήταν η «μπάρα»? Ένα φυλάκιο με μπάρα στο δρόμο προς τα Πομακοχώρια. Η μπάρα σηκωνόταν, μόνο μετά από έλεγχο των χαρτιών και άδεια από την Αστυνομική Διεύθυνση Ξάνθης. Δηλαδή γινόταν συνοριακός έλεγχος μέσα στην Ελλάδα σε Έλληνες πολίτες. Οι Πομάκοι έτειναν, δυστυχώς, μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες να διαμορφώνουν τουρκική συνείδηση. Και γι’ αυτό φταίμε κυρίως εμείς. Εμείς ή για να είμαι πιο ακριβής η επίσημη ελληνική πολιτική τους έστελλε κατευθείαν στο στόμα του νεοτουρκικού εθνικισμού. Το 1954 με το νομοθετικό διάταγμα (Ν.Δ.) 3065/1954, το οποίο μάλιστα φέρει και τον ηχηρό τίτλο «Περί τρόπου ιδρύσεως και λειτουργίας Τουρκικών Σχολείων Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως Δυτικής Θράκης», η ελληνική Κυβέρνηση υποχρέωσε όλα τα μουσουλμανικά σχολεία να ονομάζονται τουρκικά, για να πετύχει διάκριση από τα αντίστοιχα μουσουλμανικά της Βουλγαρίας. Και τούτο για να αποφύγει εκμετάλλευση από τους (κομμουνιστές τότε) Βούλγαρους της παρουσίας σλαβόφωνου πληθυσμού στη Θράκη. Προτίμησε δηλαδή να τους ρίξει στην αγκαλιά της Άγκυρας, παρά να παραδεχτεί ότι πρόκειται για σλαβόφωνο πληθυσμό. Το 1955 δόθηκε εντολή στον επιθεωρητή μουσουλμανικών σχολείων να οργανώσει συνέδρια Πομάκων δασκάλων για την εισαγωγή του λατινικού αλφαβήτου της τουρκικής γλώσσας, αφού οι Νεότουρκοι είχαν υιοθετήσει το λατινικό αλφάβητο. Η εισαγωγή της τουρκικής γλώσσας στα σχολεία των Πομάκων ολοκληρώθηκε το 1973. Οι Πομάκοι, μετά από αυτή την εξέλιξη, περιορίζονταν στο να μιλούν τη γλώσσα τους μόνο στο σπίτι. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να χαρίσουμε στους Τούρκους, ολόκληρη τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, που αποτελείται από τους «τουρκογενείς», τους Πομάκους και τους Αθίγγανους.
Τα τελευταία χρόνια οι φωνές, μεταξύ των Πομάκων, που διεκδικούν την ιδιαίτερη πολιτιστική τους ταυτότητα, αυξάνονται. Σερφάροντας στο διαδίκτυο ανακάλυψα μια επιστολή που προέρχεται από μια ομάδα από αυτούς. Στην επιστολή αυτή επισημαίνονται, μεταξύ άλλων, με χιούμορ σε ορισμένα σημεία, και τα πιο κάτω: «Το μειονοτικό (τουρκικό) σχολείο δημιουργεί αγράμματους ανθρώπους… Τα παιδιά μας αναγκάζονται να μαθαίνουν μια γλώσσα ξένη προς αυτούς, την τουρκική. Αναγκάζονται από το ελληνικό κράτος και από την πολιτική των κεμαλιστών ρατσιστών της Τουρκίας και των εδώ πρακτόρων τους να εκτουρκίζονται γλωσσικά, να ξεχνούν τη μητρική τους γλώσσα τα πομακικά. Επίσης αναγκάζονται να μάθουν άθλια ελληνικά, αν και είναι η γλώσσα της πατρίδας τους. Επίσης μαθαίνουν λίγα αραβικά για το κοράνι, μαθαίνουν και αγγλικά και αύριο μπορεί να αναγκαστούν να μάθουν και κινέζικα, αν το απαιτήσει η ανερχόμενη υπερδύναμη η Κίνα. Ή ακόμα και μογγολικά, αν οι τούρκοι ισχυριστούν ότι ανακάλυψαν κανένα έγγραφο του Ατατούρκ που μιλάει (επιτέλους) για τους προγόνους των Τούρκων που μιλούσαν τα μπούγκα μπούγκα. Και ρωτάμε εμείς είναι σοβαρά πράγματα αυτά; Πώς είναι δυνατό να προοδέψουν τα παιδιά μας έτσι; Αλλά και οι δάσκαλοι μας που είναι Πομάκοι πώς να διδάξουν στα τουρκικά; Ποιος άθλιος νόμος και ποιοι άθλιοι πολιτικάντηδες αναγκάζουν να διδάσκουν Πομάκοι τα Πομακόπουλα τουρκικά;……» (βλ. ολόκληρη την επιστολή εδώ).
Δυστυχώς ο άθλιος νόμος που σπρώχνει τους Πομάκους να αυτοπροσδιορίζονται ως Τούρκοι είναι ελληνικός. Και είναι πολύ δύσκολο τώρα πια να αλλάξει. Γιατί ο αυτοπροσδιορισμός έχει ήδη συντελεστεί για πολλούς από αυτούς και η κατάργηση της διδασκαλίας της τούρκικης γλώσσας προσκρούει στα ανθρώπινα δικαιώματα.
-----------------------
Πηγές:
α) Βικιπαίδεια
β)http://www.patridamou.gr/
γ) http://www.provoles
δ) http://www.mani.org.gr/